ಕನ್ನಡ ಸಮಾಸಗಳು – Kannada Samasagalu

ಸಮಾಸ-ಎರಡು ಅಥವಾ ಅನೇಕ ಪದಗಳು ಅರ್ಥಕ್ಕನುಸಾರವಾಗಿ ಸೇರಿ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿರುವ ವಿಭಕ್ತಿ ಪ್ರತ್ಯಯವನ್ನು ಲೋಪ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಒಂದು ಪದವಾಗುವುದೇ ಸಮಾಸವೆನಿಸುವುದು.

ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಮೊದಲನೆಯ ಪದವು ಪೂರ್ವಪದವೆಂದೂ, ಎರಡನೆಯ ಪದವು ಉತ್ತರಪದವೆಂದೂ ಕರೆಯಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು. ಸಮಸ್ತ ಪದವನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ ಬರೆಯು ವುದಕ್ಕೆ ವಿಗ್ರಹವಾಕ್ಯವೆನ್ನುವರು.

ಉದಾಹರಣೆಗೆ:-

• ಪೂರ್ವಪದ + ಉತ್ತರಪದ = ಸಮಸ್ತಪದ (ಸಮಾಸ)
• ಮಳೆಯ + ಕಾಲ = ಮಳೆಗಾಲ
• ಮರದ + ಕಾಲು = ಮರಗಾಲು
• ಕಾಲಿನ + ಬಳೆ = ಕಾಲುಬಳೆ
• ದೇವರ + ಮಂದಿರ = ದೇವಮಂದಿರ
• ಹಿರಿದು + ತೊರೆ = ಹೆದ್ದೊರೆ
• ಹಿರಿದು + ಜೇನು = ಹೆಜ್ಜೇನು
• ದೊಡ್ಡದಾದ + ಕಲ್ಲು = ದೊಡ್ಡಕಲ್ಲು
• ಕೈಯ + ಮುಂದು = ಮುಂಗೈ
• ಕಾಲಿನ + ಹಿಂದು = ಹಿಂಗಾಲ್
• ಚಕ್ರವು + ಪಾಣಿಯಲ್ಲಿ (ಆವಂಗೋ) = ಚಕ್ರಪಾಣಿ (ವಿಷ್ಣು)
• ಮೂರು + ಕಣ್ಣು (ಉಳ್ಳವ) = ಮುಕ್ಕಣ್ಣ (ಶಿವ)

ಹೀಗೆ ನಾವು ಸಮಾಸ ಮಾಡುವುದಕ್ಕೂ ಕೆಲವು ನಿಬಂಧನೆಗಳಿವೆ. ನಾವಾಡುವ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ‘ಅನ್ಯದೇಶ್ಯ’ ಶಬ್ದಗಳೆಷ್ಟೋ ಇವೆ. ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳು ನಮ್ಮ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸೇರಿಹೋಗಿವೆ.

Important For You: ಕನ್ನಡ ವರ್ಣಮಾಲೆ

ಅರಿಸಮಾಸ:

ಕನ್ನಡ ಪದದೊಡನೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದವನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಸಮಾಸ ಮಾಡಬಾರದು. ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದನ್ನು ‘ಅರಿಸಮಾಸ’ ವೆನ್ನುವರು.

ಸಂಸ್ಕೃತ-ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳೇ ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಬಹುದು ಅಥವಾ ಕನ್ನಡ-ಕನ್ನಡ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಬಹುದು. ತದ್ಭವ-ತದ್ಭವ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗ ಬಹುದು. ಅಥವಾ ಅಚ್ಚಗನ್ನಡ ಶಬ್ದ ತದ್ಭವ ಶಬ್ದಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಸಮಾಸ ಮಾಡಬಹುದು.

ಆದರೆ ಕನ್ನಡ-ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಸಮಾಸ ಮಾಡಬಾರದು. ಆದರೂ ಅನೇಕ ಹಿಂದಿನ ಮಹಾಕವಿಗಳು ಹಾಗೆ ಸೇರಿಸಿ ಸಮಾಸ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಹಾಗೆ ಆಗಿಹೋಗಿರುವ ಸಮಾಸಗಳಿಗೆ ಹೊರತಾಗಿ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದ ಹಾಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತ-ಕನ್ನಡ ಶಬ್ದಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಸಮಾಸ ಮಾಡಬಾರದು.

ಹೀಗೆ ಸಂಸ್ಕೃತ-ಕನ್ನಡ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಆಗುವ ಸಮಾಸವನ್ನು ಅರಿಸಮಾಸವೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅರಿಸಮಾಸವೆಂದರೇನು? ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಸೂತ್ರವನ್ನು ಕೆಳಗಿನಂತೆ ಹೇಳಬಹುದು

ಕನ್ನಡ ಪದದೊಡನೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದವನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಸಮಾಸ ಮಾಡಬಾರದು. ಹಾಗೆ ಮಾಡಿದರೆ ಅದನ್ನು ‘ಅರಿಸಮಾಸ’ ವೆನ್ನುವರು.

ಆದರೆ ಪೂರ್ವ ಕವಿಗಳು ಮಾಡಿರುವಲ್ಲಿ ದೋಷವೆಣಿಸಬಾರದು. ಬಿರುದಾವಳಿಗಳಲ್ಲಿ ದೋಷವಿಲ್ಲ. ಗಮಕಸಮಾಸ, ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸಗಳಲ್ಲಿ ದೋಷವಿಲ್ಲ.

ಅರಿಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗೆ:-

ಪೂರ್ವಕವಿಗಳು ಮಾಡಿದ ಸಮಾಸಗಳು

• ಮಳೆಯ + ಕಾಲ = ಮಳೆಗಾಲ
• ತುರುಗದ + ದಳ = ತುರುಗದಳ
• ಮಂಗಳದ + ಆರತಿ = ಮಂಗಳಾರತಿ
• ದಳದ + ಪತಿ = ದಳಪತಿ

ಮೇಲಿನ ಸಮಾಸಗಳಲ್ಲಿ-ಮಳೆಯ, ದಳ, ಆರತಿ, ದಳದ ಇವೆಲ್ಲ ಕನ್ನಡ ಪದಗಳು. ಕಾಲ, ತುರುಗ, ಮಂಗಳ, ಪತಿ-ಇವೆಲ್ಲ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದಗಳು. ಇವು ಕೂಡಿ ಸಮಾಸವಾಗು ವುದು ತರವಲ್ಲ. ಆದರೂ ಹಿಂದಿನಿಂದ ಕವಿಗಳು ತಮ್ಮ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಮಾಡಿ, ಪ್ರಯೋಗಿಸಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾರಾದ್ದರಿಂದ ಇವು ಸಾಧುವೆಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು.

• ಕಡಿದು + ರಾಗ = ಕಡುರಾಗ
• ಮೊಗದ + ರಾಗ = ಮೊಗರಾಗ
• ಕೂರಿತ್ತಾದ + ಅಸಿ = ಕೂರಸಿ
• ಮಾರಾಂತ + ಬಲ = ಮಾರ್ಬಲ
• ಪಿರಿದು + ಬಲ = ಪೆರ್ಬಲ
• ಎರಡು + ಭಾಗ = ಇಬ್ಭಾಗ
• ಪರಮ + ಬೊಮ್ಮ = ಪರಬೊಮ್ಮ
• ಮಹಾ + ಕಾಳಿ = ಮಾಕಾಳಿ
• ಪಂಚ + ಸರ = ಪಂಚಸರ

ಇತ್ಯಾದಿ ಪೂರ್ವಕವಿ ಪ್ರಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ದೋಷವೆಣಿಸಬಾರದು. ಆದರೆ ಹೊಸದಾಗಿ ಈ
ರೀತಿಯ ಸಮಸ್ತ ಪದಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದರ ಮೂಲಕ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಕೆಡಿಸಬಾರದೆಂದು
ಕಟ್ಟುಪಾಡು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆಂದು ಭಾವಿಸಬೇಕು.

ಬಿರುದಾವಳಿಗಳಲ್ಲಿ ದೋಷವೆಣಿಸಬಾರದು-ದಳಮುಖಧವಳ, ರಾಯಕೋಲಾಹಲ, ದಳಮುಖಾದಿತ್ಯ, ಅಂಕತ್ರಿಣೇತ್ರ-ಇತ್ಯಾದಿಗಳು ಬಿರುದಾವಳಿಗಳು. ಯಾವುದಾದರೂ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಾಗಲಿ, ಅಥವಾ ಮಹತ್ವದ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಾಗಲಿ, ಇನ್ನಾವುದಾದರೂ ಅತಿಶಯವಾದ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದಾಗಲೇ ರಾಜರು ಕೆಲವರಿಗೆ ಬಿರುದುಗಳನ್ನು ಕೊಡುವುದುಂಟು.

ಇದು ಹಿಂದಿನ ಪದ್ಧತಿ. ಮೇಲೆ ಹೇಳಿದ ಬಿರುದುಗಳು ಅಂಥವು. ಇವೆಲ್ಲ ನಮ್ಮ ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಬಂದಿವೆ. ಇಂಥವುಗಳಿಗೇ ನಾವು ಬಿರುದಾವಳಿಗಳು ಎನ್ನುತ್ತೇವೆ. ಮೇಲಿನ ಬಿರುದಾವಳಿಗಳಲ್ಲಿ ‘ದಳ’ ‘ರಾಯ’ ‘ಅಂಕ’ ಮೊದಲಾದ ಶಬ್ದಗಳು ಕನ್ನಡ ಶಬ್ದಗಳು. ಇವು ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳೊಡನೆ ಸೇರಿ ಸಮಸ್ತಪದಗಳಾಗಿವೆ.

• ದಳದ + ಮುಖಕ್ಕೆ + ಧವಳ = ದಳಮುಖಧವಳ
• ರಾಯರಲ್ಲಿ + ಕೋಲಾಹಲ = ರಾಯಕೋಲಾಹಲ
• ದಳದ + ಮುಖಕ್ಕೆ + ಆದಿತ್ಯ = ದಳಮುಖಾದಿತ್ಯ

ಗಮಕ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸಗಳಲ್ಲಿ ಅರಿಸಮಾಸ ದೋಷವಿಲ್ಲದಿರುವುದನ್ನು ಮುಂದೆ ಆಯಾಯ ಸಮಾಸಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಿರುವಲ್ಲಿ ತಿಳಿಯುತ್ತೀರಿ.

ಮೇಲಿನ ಕೆಲವು ಸೂಚನೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಎಂಥ ಪದಗಳೊಡನೆ ಸಮಾಸ ಮಾಡಬೇಕು, ಮಾಡಬಾರದು ಎಂಬ ಬಗೆಗೆ ಹಲವು ವಿಷಯ ತಿಳಿದಿರಿ. ಈಗ ಹೀಗೆ ಸಮಾಸಗಳನ್ನು ಎಷ್ಟು ವಿಧಗಳಲ್ಲಿ ಮಾಡಬಹುದು? ಎಂಬ ಬಗೆಗೆ ತಿಳಿಯೋಣ.

Check out: ಹಳೆಗನ್ನಡ ಪದಗಳು (ಅ to ಳ )

ಸಮಾಸದ ವಿಧಗಳು:

ಸಮಾಸ ಸಮಸ್ತ ಪದವಾಗುವಿಕೆಯನ್ನು ಎಂಟು ವಿಧಗಳಲ್ಲಿ ವಿಂಗಡಿಸುವುದು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ರೂಢಿ. ಅವುಗಳಿಗೆ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.

• ತತ್ಪುರುಷ
• ಕರ್ಮಧಾರಯ
• ದ್ವಿಗು
• ಅಂಶಿ
• ದ್ವಂದ್ವ
• ಬಹುವ್ರೀಹಿ
• ಕ್ರಿಯಾ
• ಗಮಕ ಸಮಾಸ

ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ:

ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ:- ಎರಡು ನಾಮಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾದಾಗ ಉತ್ತರಪದದ ಅರ್ಥವು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಉಳ್ಳ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸವೆನ್ನುವರು.

(ಪೂರ್ವಪದವು ತೃತೀಯಾದಿ ವಿಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಮೊದಲ್ಗೊಂಡು ಸಪ್ತಮೀವಿಭಕ್ತಿಯ ವರೆಗೆ
ಯಾವುದಾದರೂ ವಿಭಕ್ತ್ಯಂತವಾಗಿರಬೇಕು. ಆಗ ಮೊದಲಪದದ ವಿಭಕ್ತಿ ಯಾವುದೋ ಅದರ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸಮಾಸ ಹೇಳುವುದು ವಾಡಿಕೆ.

ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು:-

1. ಕನ್ನಡ-ಕನ್ನಡ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ

• ಮರದ + ಕಾಲು = ಮರಗಾಲು (ಷಷ್ಠೀತತ್ಪುರುಷ)
• ಬೆಟ್ಟದ + ತಾವರೆ = ಬೆಟ್ಟದಾವರೆ
• ಕಲ್ಲಿನ + ಹಾಸಿಗೆ = ಕಲ್ಲುಹಾಸಿಗೆ
• ತಲೆಯಲ್ಲಿ + ನೋವು = ತಲೆನೋವು (ಸಪ್ತಮೀತತ್ಪುರುಷ)
• ಹಗಲಿನಲ್ಲಿ + ಕನಸು = ಹಗಲುಗನಸು 
• ತೇರಿಗೆ + ಮರ = ತೇರುಮರ (ಚತುರ್ಥೀತತ್ಪುರುಷ)
• ಕಣ್ಣಿನಿಂದ + ಕುರುಡ = ಕಣ್ಣುಕುರುಡ (ತೃತೀಯಾತತ್ಪುರುಷ) 

2. ಸಂಸ್ಕೃತ-ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ

• ಕವಿಗಳಿಂದ + ವಂದಿತ = ಕವಿವಂದಿತ (ತೃತೀಯಾತತ್ಪುರುಷ)
• ವ್ಯಾಘ್ರದೆಸೆಯಿಂದ + ಭಯ = ವ್ಯಾಘ್ರಭಯ (ಪಂಚಮೀತತ್ಪುರುಷ)
• ಉತ್ತಮರಲ್ಲಿ + ಉತ್ತಮ = ಉತ್ತಮೋತ್ತಮ (ಸಪ್ತಮೀತತ್ಪುರುಷ)
• ದೇವರ + ಮಂದಿರ = ದೇವಮಂದಿರ (ಷಷ್ಠೀತತ್ಪುರುಷ)
• ಧನದ + ರಕ್ಷಣೆ = ಧನರಕ್ಷಣೆ (ಷಷ್ಠೀತತ್ಪುರುಷ)
• ವಯಸ್ಸಿನಿಂದ + ವೃದ್ಧ = ವಯೋವೃದ್ಧ (ತೃತೀಯಾತತ್ಪುರುಷ)

ವಿಚಾರ:- ಮೇಲೆ ವಿವರಣೆ ಮಾಡಿರುವಂತಹ ಸಮಾಸವಾಗಿರುವ ಉದಾಹರಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಳೆಗಾಲ, ಮರಗಾಲು, ಬೆಟ್ಟದಾವರೆ-ಈ ಸಮಾಸಗಳಲ್ಲಿ ‘ಕಾಲ’ ಎಂಬಲ್ಲಿಯ ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರವೂ, ‘ಕಾಲು’ ಎಂಬಲ್ಲಿ ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರವೂ, ತಾವರೆ ಎಂಬಲ್ಲಿ ತಕಾರಕ್ಕೆ ದಕಾರವೂ ಆದೇಶಗಳಾಗಿ ಬಂದಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿರಿ.

ಹೀಗೆ ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರಪದದ ಆದಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕತಪ ವ್ಯಂಜನಗಳಿಗೆ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಗದಬ ವ್ಯಂಜನಗಳೂ, ಪಬಮ ವ್ಯಂಜನಗಳಿಗೆ

ಕಾಲಿನ+ಬಳೆ=ಕಾಲುಬಳೆ, ಮೊದಲಿನ ಪದದಲ್ಲಿ ಷಷ್ಠೀವಿಭಕ್ತಿ ಇದ್ದು ಅದು ಸಮಾಸವಾದಾಗ ಲೋಪವಾಗುವುದು.

ಆದ್ದರಿಂದ ಇದನ್ನು ಷಷ್ಠೀತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ ಎಂದು ಕರೆಯುವುದು ವಾಡಿಕೆ. ‘ಕ್’ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ‘ಗ್’ ಎಂಬುದು ಎಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು. ವ್ಯಂಜನಕ್ಕೆ ಅದೇ ವ್ಯಂಜನ ಶೇಷವಾಗಿ ಬರುತ್ತದೆ.

ವಕಾರವೂ ಆದೇಶವಾಗಿ ಬರುವುದುಂಟು. ಬಾರದಿರುವುದೂ ಕೆಲವು ಕಡೆಗುಂಟು. ಈ ವಿಚಾರವನ್ನು ಹಿಂದಿನ ಸಂಧಿಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಆದೇಶ ಸಂಧಿಗಳು ಎಂಬಲ್ಲಿ ವಿಷದವಾಗಿ ಹೇಳಿದೆ.

ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ:

ಪೂರ್ವೋತ್ತರಪದಗಳು ಲಿಂಗ, ವಚನ, ವಿಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಸಮಾನವಾಗಿದ್ದು, ವಿಶೇಷಣ ವಿಶೇಷ್ಯ ಸಂಬಂಧದಿಂದ ಕೂಡಿ ಆಗುವ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ಕರ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸವೆನ್ನುವರು.

• ದೊಡ್ಡವನು + ಹುಡುಗನು = ದೊಡ್ಡಹುಡುಗನು
• ದೊಡ್ಡವಳು + ಹೆಂಗಸು = ದೊಡ್ಡಹೆಂಗಸು
• ಹಿರಿಯರು + ಮಕ್ಕಳು = ಹಿರಿಯಮಕ್ಕಳು
• ಚಿಕ್ಕವರಿಂದ + ಮಕ್ಕಳಿಂದ = ಚಿಕ್ಕಮಕ್ಕಳಿಂದ

ಮೇಲಿನ ಈ ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ನೋಡಿದರೆ-ದೊಡ್ಡವನು, ದೊಡ್ಡವಳು, ಹಿರಿಯರು, ಚಿಕ್ಕವರು ಇತ್ಯಾದಿ ಪದಗಳು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಹುಡುಗನು, ಹೆಂಗಸು, ಮಕ್ಕಳು, ಮಕ್ಕಳಿಂದ-ಎಂಬ ಪದಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷಣಗಳಾಗಿವೆ.

ನಾಲ್ಕು ಕಡೆಯಲ್ಲೂ ವಿಭಕ್ತಿಗಳು ಸಮನಾಗಿವೆ. ಅಂದರೆ ದೊಡ್ಡವರು ಎಂಬುದು ಪ್ರಥಮಾವಿಭಕ್ತಿಯಾದರೆ ಹುಡುಗನು ಎಂಬುದೂ ಪ್ರಥಮಾವಿಭಕ್ತಿಯಾಗಿದೆ.

ಚಿಕ್ಕವರಿಂದ ಎಂಬುದು ತೃತೀಯಾವಿಭಕ್ತಿಯಾದರೆ ಮಕ್ಕಳಿಂದ ಎಂಬದೂ ತೃತೀಯಾವಿಭಕ್ತಿ ಆಗಿದೆ. ವಚನಗಳೂ (ಏಕವಚನ, ಬಹುವಚನಗಳೂ) ಸಮಾನವಾಗಿ ಇವೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಲಿಂಗಗಳೂ ಸಮನಾಗಿವೆ.

ಅಂದರೆ – ಪೂರ್ವೋತ್ತರ ಪದಗಳು ಲಿಂಗ, ವಚನ, ವಿಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಸಮನಾಗಿರುತ್ತವೆ ಎಂದು ಅರ್ಥ. ಈ ಸಮಾಸದ ಸೂತ್ರವನ್ನು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತೆ ಹೇಳಬಹುದು. ಇದರಲ್ಲೂ ಉತ್ತರಪದದ ಅರ್ಥವೇ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರುವುದು.

ಕರ್ಮಧಾರೆಯ ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು:-

1. ಕನ್ನಡ ಕನ್ನಡ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ-

• ಹಳೆಯದು + ಕನ್ನಡ = ಹಳೆಗನ್ನಡ (ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರಾದೇಶ)
• ಹೊಸದು + ಕನ್ನಡ = ಹೊಸಗನ್ನಡ ( ” )
• ಇನಿದು + ಸರ = ಇಂಚರ (ಸಕಾರಕ್ಕೆ ಚಕಾರಾದೇಶ)
• ಹಿರಿದು + ಮರ = ಹೆಮ್ಮರ
• ಇನಿದು + ಮಾವು = ಇಮ್ಮಾವು
• ಹಿರಿದು + ಬಾಗಿಲು = ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲು
• ಚಿಕ್ಕವಳು + ಹುಡುಗಿ = ಚಿಕ್ಕಹುಡುಗಿ
• ಚಿಕ್ಕದು + ಮಗು = ಚಿಕ್ಕಮಗು
• ಹಳೆಯದು + ಬಟ್ಟೆ = ಹಳೆಯಬಟ್ಟೆ
• ಮೆಲ್ಲಿತು + ಮಾತು = ಮೆಲ್ವಾತು (ಮಕಾರಕ್ಕೆ ವಕಾರಾದೇಶ)
• ಮೆಲ್ಲಿತು + ನುಡಿ = ಮೆಲ್ನುಡಿ
• ಮೆಲ್ಲಿತು + ಪಾಸು = ಮೆಲ್ವಾಸು (ಪಕಾರಕ್ಕೆ ವಕಾರಾದೇಶ)
• ಬಿಳಿದು + ಕೊಡೆ = ಬೆಳ್ಗೊಡೆ (ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರಾದೇಶ)

2. ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ-

• ನೀಲವಾದ + ಉತ್ಪಲ = ನೀಲೋತ್ಪಲ(ನೀಲಕಮಲ)
• ಶ್ವೇತವಾದ + ವಸ್ತ್ರ = ಶ್ವೇತವಸ್ತ್ರ (ಬಿಳಿಯವಸ್ತ್ರ)
• ಶ್ವೇತವಾದ + ಛತ್ರ = ಶ್ವೇತಛತ್ರ (ಬಿಳಿಯಕೊಡೆ)
• ಬೃಹತ್ತಾದ + ವೃಕ್ಷ = ಬೃಹದ್ವೃಕ್ಷ (ದೊಡ್ಡಗಿಡ)
• ನೀಲವಾದ + ಶರಧಿ = ನೀಲಶರಧಿ
• ನೀಲವಾದ + ಸಮುದ್ರ = ನೀಲಸಮುದ್ರ
• ಶ್ವೇತವಾದ + ವರ್ಣ = ಶ್ವೇತವರ್ಣ
• ಮತ್ತವಾದ + ವಾರಣ = ಮತ್ತವಾರಣ (ಮದ್ದಾನೆ)
• ಪೀತವಾದ + ವಸ್ತ್ರ = ಪೀತವಸ್ತ್ರ
• ಪೀತವಾದ + ಅಂಬರ = ಪೀತಾಂಬರ
• ದಿವ್ಯವಾದ + ಪ್ರಕಾಶ = ದಿವ್ಯಪ್ರಕಾಶ

ಮೇಲಿನ ಕನ್ನಡ, ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಮಾಸಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲ ಪೂರ್ವಪದಗಳು ವಿಶೇಷಣಗಳಾಗಿದ್ದು ಉತ್ತರಪದಗಳು ವಿಶೇಷ್ಯಗಳಾಗಿವೆ. ಇವುಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷಣ ಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿ ಹೇಳುವ ಪರಿಪಾಠವುಂಟು.

ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯಭಾವ ಸಂಬಂಧದಿಂದಲೂ ಪೂರ್ವೋತ್ತರ ಪದಗಳಿರುತ್ತವೆ.

• ತಾವರೆಯಂತೆ + ಕಣ್ಣು = ತಾವರೆಗಣ್ಣು (ಉಪಮಾನಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ)
• ಪುಂಡರೀಕದಂತೆ + ಅಕ್ಷಗಳು = ಪುಂಡರೀಕಾಕ್ಷಗಳು 

ಉಪಮಾನವು ಉತ್ತರಪದದಲ್ಲಿಯೂ ಇರುವುದುಂಟು

• ಅಡಿಗಳು + ತಾವರೆಯಂತೆ = ಅಡಿದಾವರೆ
• ಮುಖವು + ಕಮಲದಂತೆ = ಮುಖಕಮಲ
• ಪಾದಗಳು + ಕಮಲಗಳಂತೆ = ಪಾದಕಮಲ
• ಕರವು + ಕಮಲದಂತೆ = ಕರಕಮಲ

ಕರ್ಮಧಾರೆಯ ಸಮಾಸ ವಿಧಗಳು:

• ಅವಧಾರಣಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ
• ಸಂಭಾವನಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ

ಅವಧಾರಣಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ:

ಕೆಲವು ಕಡೆ ಅವಧಾರಣೆಯ ಎಂದರೆ ನಿರ್ಧರಿಸಿ ಹೇಳುವ ಅರ್ಥದ ‘ಏ’ ಎಂಬ ಸ್ವರವು ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಉಳ್ಳಪದವು ಪೂರ್ವಪದವಾಗಿ ಸಮಾಸವಾಗುವುದುಂಟು. ಇದಕ್ಕೆ ಅವಧಾರಣಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುವರು.

• ಫಲವೇ + ಆಹಾರ = ಫಲಾಹಾರ
• ನಖವೇ + ಆಯುಧ = ನಖಾಯುಧ
• ವಿಶ್ವವೇ + ರಂಗಭೂಮಿ = ವಿಶ್ವರಂಗಭೂಮಿ
• ಸುಖವೇ + ಜೀವನ = ಸುಖಜೀವನ
• ವಾತವೇ + ಆಹಾರ = ವಾತಾಹಾರ

ಸಂಭಾವನಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ:

ಇನ್ನು ಕೆಲವು ಕಡೆ ಸಂಭಾವನೆ ಮಾಡಿದಾಗ ಅಂದರೆ ಊಹೆ ಮಾಡಿದಾಗ (ಇಂಥ ಹೆಸರಿದೆ ಎಂದು ಊಹೆ ಮಾಡಿ ಹೇಳಿದಾಗ) ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸವಾಗುವುದು. ಇವು ಸಂಭಾವನಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸಗಳೆನಿಸುವುವು

• ಕಾವೇರೀ ಎಂಬ ನದಿ = ಕಾವೇರೀನದಿ.
• ನಳನೆಂಬರಾಜ = ನಳರಾಜ.
• ಸ್ತ್ರೀ ಎಂಬ ದೇವತೆ = ಸ್ತ್ರೀದೇವತೆ.
• ಭೂಮಿ ಮಾತೆ = ಭೂಮಾತೆ.

Important For You: ಕನ್ನಡ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥಕ ಪದಗಳು

ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ:

ಪೂರ್ವಪದವು ಸಂಖ್ಯಾವಾಚಕವಾಗಿದ್ದು, ಉತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ನಾಮಪದದೊಡನೆ ಸೇರಿ ಆಗುವ ಸಮಾಸವೇ ದ್ವಿಗುಸಮಾಸವೆನಿಸುವುದು. (ಇದೂ ಕೂಡ ತತ್ಪುರುಷ ಸಮಾಸದ ಒಂದು ಭೇದವೇ ಎಂದು ಹೇಳುವರು.)

• ಎರಡು+ಕೆಲ=ಇಕ್ಕೆಲ (ಇರ್ಕೆಲ)
• ಮೂರು+ಮಡಿ=ಮುಮ್ಮಡಿ ಇತ್ಯಾದಿ..

ಸಮಸ್ತಪದಗಳು ಪೂರ್ವದ ಪದವು ಸಂಖ್ಯಾವಾಚಕವಾಗಿ ಉತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ನಾಮಪದದೊಡನೆ ಸೇರಿ ಆಗಿವೆ. ದ್ವಿಗುಸಮಾಸವೆಂದರೆ ಪೂರ್ವಪದವು ಸಂಖ್ಯಾವಾಚಕವಾಗಿ ಇರಬೇಕು.

ದ್ವಿಗು ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು:-

ಕನ್ನಡ – ಕನ್ನಡ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಆದುದಕ್ಕೆ:-

• ಒಂದು + ಕಟ್ಟು = ಒಗ್ಗಟ್ಟು (ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರಾದೇಶ)
• ಎರಡು + ಮಡಿ = ಇಮ್ಮಡಿ
• ಮೂರು + ಮಡಿ = ಮುಮ್ಮಡಿ
• ನಾಲ್ಕು + ಮಡಿ = ನಾಲ್ವಡಿ (ಮಕಾರಕ್ಕೆ ವಕಾರಾದೇಶ)
• ಐದು + ಮಡಿ = ಐವಡಿ (ಐದುಮಡಿ) ( ” )
• ಎರಡು + ಬಾಳ್ = ಇರ್ವಾಳ್
• ಎರಡು + ತೆರ = ಎರಳ್ತೆರ (ಇರ್ತೆರ)
• ಎರಡು + ಪೆಂಡಿರ್ = ಇರ್ವೆಂಡಿರ್ (ಇರ್ಪೆಂಡಿರ್)
• ಎರಡು + ಮಾತು = ಎರಳ್ಮಾತು
• ಮೂರು + ಗಾವುದ = ಮೂಗಾವುದ
• ಮೂರು + ಕಣ್ಣು = ಮುಕ್ಕಣ್ಣು
• ಒಂದು + ಕಣ್ಣು = ಒಕ್ಕಣ್ಣು

 ಸಂಸ್ಕೃತ – ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ

• ಪಂಚಗಳಾದ + ಇಂದ್ರಿಯಗಳು = ಪಂಚೇಂದ್ರಿಯಗಳು
• ಸಪ್ತಗಳಾದ + ಅಂಗಗಳು = ಸಪ್ತಾಂಗಗಳು
• ಪಂಚಗಳಾದ + ವಟಗಳು = ಪಂಚವಟಗಳು
• ದಶಗಳಾದ + ವಾಯುಗಳು = ದಶವಾಯುಗಳು
• ದಶಗಳಾದ + ಮುಖಗಳು = ದಶಮುಖಗಳು
• ತ್ರಿ ಆದ + ನೇತ್ರಗಳು = ತ್ರಿನೇತ್ರಗಳು
• ಸಪ್ತಗಳಾದ + ಲೋಕಗಳು = ಸಪ್ತಲೋಕಗಳು
• ಅಷ್ಟಾದಶಗಳಾದ + ಪುರಾಣಗಳು = ಅಷ್ಟಾದಶಪುರಾಣಗಳು
• ಸಪ್ತಗಳಾದ + ಸ್ವರಗಳು = ಸಪ್ತಸ್ವರಗಳು
• ಏಕವಾದ + ಅಂಗ = ಏಕಾಂಗ
• ದ್ವಿ ಆದ + ಶಿರ = ದ್ವಿಶಿರ
• ಸಪ್ತಗಳಾದ + ಸಾಗರಗಳು = ಸಪ್ತಸಾಗರಗಳು

ಅಂಶಿಸಮಾಸ:

ಪೂರ್ವೋತ್ತರಪದಗಳು ಅಂಶಾಂಶಿಭಾವ ಸಂಬಂಧದಿಂದ ಸೇರಿ ಪೂರ್ವಪದದ ಆರ್ಥವು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಉಳ್ಳ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ಅಂಶಿ ಸಮಾಸವೆನ್ನುವರು. (ಇದನ್ನು ಕೆಲವರು ಅವ್ಯಯೀಭಾವವೆಂದೂ ಕರೆಯುವುದುಂಟು.)

ಅಂಗೈ, ಮುಂಗೈ-ಈ ಸಮಸ್ತಪದಗಳನ್ನು ಕೈಯ+ಅಡಿ=ಅಂಗೈ, ಕೈಯ+ಮುಂದು=
ಮುಂಗೈ – ಇತ್ಯಾದಿಯಾಗಿ ಬಿಡಿಸಿ ಹೇಳಬಹುದು.

ಈ ಎರಡು ಪದಗಳಲ್ಲಿ-ಒಂದು ‘ಕೈ’ ಎಂಬ ಪದವೂ, ಇನ್ನೊಂದು ಅದರ (ಕೈಯ) ಒಂದು ಅಂಶವನ್ನು ಹೇಳುವ ‘ಅಡಿ’ ಎಂಬ ಪದವೂ ಇವೆ. ಕೈ ಅನೇಕ ಅಂಶಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಅಂಶಿ, ‘ಅಡಿ’ ಎಂಬುದು ಅಂಶ.

ಹೀಗೆ ಒಂದು ಅಂಶಿ ಒಂದು ಅಂಶ ಇವುಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡು ಸಮಾಸವಾಗುವುದೇ ಅಂಶಿಸಮಾಸ. ಇಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವಪದ, ಉತ್ತರದ ಎರಡೂ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸಗಳಾದ

ಮೇಲೆ (ಅಂಗೈ-ಮುಂಗೈ ಹೀಗಾದ ಮೇಲೆ) ಅಡಿ, ಮುಂದು-ಎಂಬ ಪೂರ್ವಪದಗಳ ಅರ್ಥವೇ ಪ್ರಧಾನವಾಗುವುದು. ಸಂಸ್ಕೃತದಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಪೂರ್ವಪದದ ಅರ್ಥ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಉಳ್ಳ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ಅವ್ಯಯೀಭಾವವೆನ್ನುವರು.

ಅದನ್ನನುಸರಿಸಿ ಕನ್ನಡದಲ್ಲೂ ಕೆಲವರು ಈ ಅಂಶಿಸಮಾಸವನ್ನು ‘ಅವ್ಯಯೀಭಾವ’ ಎಂದು ಕರೆಯುವುದುಂಟು

ಅಂಶಿ ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು:-

• ಕೈಯ + ಅಡಿ = ಅಂಗೈ – (ಅಡಿ ಶಬ್ದದಲ್ಲಿರುವ ‘ಡಿ’ ಅಕ್ಷರಕ್ಕೆ ಅನುಸ್ವಾರಾದೇಶ
  ಮತ್ತು ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರಾದೇಶ)
• ಕಾಲ + ಅಡಿ = ಅಂಗಾಲು
• ಕೈಯ + ಮುಂದು = ಮುಂಗೈ – (ಮುಂದು ಎಂಬುದರಲ್ಲಿನ ದುಕಾರ ಲೋಪ)
• ಕಾಲು + ಮೇಲು = ಮೇಂಗಾಲ್ – (ಮೇಲು ಶಬ್ದದಲ್ಲಿರುವ ‘ಲು’ ಕಾರಕ್ಕೆ ಅನುಸ್ವಾರ,
  ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರಾದೇಶ)
• ಕೈಯ + ಮೇಲು = ಮೇಂಗೈ
• ಕಾಲ + ಮುಂದು = ಮುಂಗಾಲ್
• ಪಗಲಿನ + ಮುಂದು = ಮುಂಬಗಲ್
• ಇಲ್ಲ + ಪಿಂತು = ಪಿತ್ತಿಲ್
• ತಲೆಯ + ಹಿಂದು = ಹಿಂದಲೆ
• ತಲೆಯ + ಮುಂದು = ಮುಂದಲೆ
• ಮೂಗಿನ + ತುದಿ = ತುದಿಮೂಗು
• ಹುಬ್ಬಿನ + ಕೊನೆ = ಕೊನೆಹುಬ್ಬು
• ಹುಬ್ಬಿನ + ಕುಡಿ = ಕುಡಿಹುಬ್ಬು
• ಕಣ್ಣ + ಕಡೆ = ಕಡೆಗಣು
• ಕೆರೆಯ + ಕೆಳಗು = ಕೆಳಗೆರೆ (ಕಿಳ್ಕೆರೆ-ಹ.ಗ.)
• ಕೋಟೆಯ + ಮೇಗು = ಮೇಗೋಟೆ
• ಪೆಡೆಯ + ಕೆಳಗು = ಕಿಳ್ಪೊಡೆ (ಕೆಳಗು ಶಬ್ದಕ್ಕೆ ಕಿಳ್ ಆದೇಶ)
• ಮೈಯ + ಹೊರಗು = ಹೊರಮೈ
• ಮೈಯ + ಒಳಗು = ಒಳಮೈ
• ತುಟಿಯ + ಕೆಳಗು = ಕೆಳದುಟಿ

ಸಂಸ್ಕೃತದ ಅವ್ಯಯೀಭಾವಸಮಾಸಕ್ಕೆ:-

• ಕಾಲವು + ಅತಿಕ್ರಮಿಸದಂತೆ ಉಳ್ಳದ್ದು = ಯಥಾಕಾಲ
• ಅರ್ಥವು + ಅತಿಕ್ರಮಿಸದಂತೆ ಉಳ್ಳದ್ದು = ಯಥಾರ್ಥ
• ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು + ಅತಿಕ್ರಮಿಸದಂತೆ ಉಳ್ಳದ್ದು = ಯಥಾಸ್ಥಿತಿ
• ನಿಮಿತ್ತವಲ್ಲದುದು = ನಿರ್ನಿಮಿತ್ತ

ಮೇಲಿನ ಸಂಸ್ಕೃತದ ಅವ್ಯಯೀಭಾವ ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಯಥಾ, ನಿರ್-ಇತ್ಯಾದಿ ಪದಗಳು, ಅವ್ಯಯಗಳು, ಕಾಲ, ಅರ್ಥ, ಸ್ಥಿತಿ, ನಿಮಿತ್ತ-ಮೊದಲಾದವು ನಾಮಪದಗಳು.

ಹೀಗೆ ಒಂದು ಅವ್ಯಯವು ನಾಮಪದದೊಡನೆ ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಿ ಅವ್ಯಯೀಭಾವವೆನಿಸುವುದು. ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಈ ಪದಗಳು ಅಂದರೆ ಯಥಾರ್ಥ, ಯಥಾಸ್ಥಿತಿ-ಇತ್ಯಾದಿ ಪದಗಳ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿರುವುದರಿಂದ ಇಲ್ಲಿ ಈ ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದೆ.

ಪೂರ್ವೋತ್ತರಪದಗಳು ಲಿಂಗ, ವಚನ, ವಿಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಸಮಾನವಾಗಿದ್ದು, ವಿಶೇಷಣ ವಿಶೇಷ್ಯ ಸಂಬಂಧದಿಂದ ಕೂಡಿ ಆಗುವ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ಕರ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸವೆನ್ನುವರು.

• ದೊಡ್ಡವನು + ಹುಡುಗನು = ದೊಡ್ಡಹುಡುಗನು
• ದೊಡ್ಡವಳು + ಹೆಂಗಸು = ದೊಡ್ಡಹೆಂಗಸು
• ಹಿರಿಯರು + ಮಕ್ಕಳು = ಹಿರಿಯಮಕ್ಕಳು
• ಚಿಕ್ಕವರಿಂದ + ಮಕ್ಕಳಿಂದ = ಚಿಕ್ಕಮಕ್ಕಳಿಂದ

ಮೇಲಿನ ಈ ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ನೋಡಿದರೆ-ದೊಡ್ಡವನು, ದೊಡ್ಡವಳು, ಹಿರಿಯರು, ಚಿಕ್ಕವರು ಇತ್ಯಾದಿ ಪದಗಳು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಹುಡುಗನು, ಹೆಂಗಸು, ಮಕ್ಕಳು, ಮಕ್ಕಳಿಂದ-ಎಂಬ ಪದಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷಣಗಳಾಗಿವೆ.

ನಾಲ್ಕು ಕಡೆಯಲ್ಲೂ ವಿಭಕ್ತಿಗಳು ಸಮನಾಗಿವೆ. ಅಂದರೆ ದೊಡ್ಡವರು ಎಂಬುದು ಪ್ರಥಮಾವಿಭಕ್ತಿಯಾದರೆ ಹುಡುಗನು ಎಂಬುದೂ ಪ್ರಥಮಾವಿಭಕ್ತಿಯಾಗಿದೆ.

ಚಿಕ್ಕವರಿಂದ ಎಂಬುದು ತೃತೀಯಾವಿಭಕ್ತಿಯಾದರೆ ಮಕ್ಕಳಿಂದ ಎಂಬದೂ ತೃತೀಯಾವಿಭಕ್ತಿ ಆಗಿದೆ. ವಚನಗಳೂ (ಏಕವಚನ, ಬಹುವಚನಗಳೂ) ಸಮಾನವಾಗಿ ಇವೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಲಿಂಗಗಳೂ ಸಮನಾಗಿವೆ.

ಅಂದರೆ – ಪೂರ್ವೋತ್ತರ ಪದಗಳು ಲಿಂಗ, ವಚನ, ವಿಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಸಮನಾಗಿರುತ್ತವೆ ಎಂದು ಅರ್ಥ. ಈ ಸಮಾಸದ ಸೂತ್ರವನ್ನು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತೆ ಹೇಳಬಹುದು. ಇದರಲ್ಲೂ ಉತ್ತರಪದದ ಅರ್ಥವೇ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರುವುದು.

ಕರ್ಮಧಾರೆಯ ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು:-

1. ಕನ್ನಡ ಕನ್ನಡ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ-

• ಹಳೆಯದು + ಕನ್ನಡ = ಹಳೆಗನ್ನಡ (ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರಾದೇಶ)
• ಹೊಸದು + ಕನ್ನಡ = ಹೊಸಗನ್ನಡ ( ” )
• ಇನಿದು + ಸರ = ಇಂಚರ (ಸಕಾರಕ್ಕೆ ಚಕಾರಾದೇಶ)
• ಹಿರಿದು + ಮರ = ಹೆಮ್ಮರ
• ಇನಿದು + ಮಾವು = ಇಮ್ಮಾವು
• ಹಿರಿದು + ಬಾಗಿಲು = ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲು
• ಚಿಕ್ಕವಳು + ಹುಡುಗಿ = ಚಿಕ್ಕಹುಡುಗಿ
• ಚಿಕ್ಕದು + ಮಗು = ಚಿಕ್ಕಮಗು
• ಹಳೆಯದು + ಬಟ್ಟೆ = ಹಳೆಯಬಟ್ಟೆ
• ಮೆಲ್ಲಿತು + ಮಾತು = ಮೆಲ್ವಾತು (ಮಕಾರಕ್ಕೆ ವಕಾರಾದೇಶ)
• ಮೆಲ್ಲಿತು + ನುಡಿ = ಮೆಲ್ನುಡಿ
• ಮೆಲ್ಲಿತು + ಪಾಸು = ಮೆಲ್ವಾಸು (ಪಕಾರಕ್ಕೆ ವಕಾರಾದೇಶ)
• ಬಿಳಿದು + ಕೊಡೆ = ಬೆಳ್ಗೊಡೆ (ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರಾದೇಶ)

2. ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ-

• ನೀಲವಾದ + ಉತ್ಪಲ = ನೀಲೋತ್ಪಲ(ನೀಲಕಮಲ)
• ಶ್ವೇತವಾದ + ವಸ್ತ್ರ = ಶ್ವೇತವಸ್ತ್ರ (ಬಿಳಿಯವಸ್ತ್ರ)
• ಶ್ವೇತವಾದ + ಛತ್ರ = ಶ್ವೇತಛತ್ರ (ಬಿಳಿಯಕೊಡೆ)
• ಬೃಹತ್ತಾದ + ವೃಕ್ಷ = ಬೃಹದ್ವೃಕ್ಷ (ದೊಡ್ಡಗಿಡ)
• ನೀಲವಾದ + ಶರಧಿ = ನೀಲಶರಧಿ
• ನೀಲವಾದ + ಸಮುದ್ರ = ನೀಲಸಮುದ್ರ
• ಶ್ವೇತವಾದ + ವರ್ಣ = ಶ್ವೇತವರ್ಣ
• ಮತ್ತವಾದ + ವಾರಣ = ಮತ್ತವಾರಣ (ಮದ್ದಾನೆ)
• ಪೀತವಾದ + ವಸ್ತ್ರ = ಪೀತವಸ್ತ್ರ
• ಪೀತವಾದ + ಅಂಬರ = ಪೀತಾಂಬರ
• ದಿವ್ಯವಾದ + ಪ್ರಕಾಶ = ದಿವ್ಯಪ್ರಕಾಶ

ಮೇಲಿನ ಕನ್ನಡ, ಸಂಸ್ಕೃತ ಸಮಾಸಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲ ಪೂರ್ವಪದಗಳು ವಿಶೇಷಣಗಳಾಗಿದ್ದು ಉತ್ತರಪದಗಳು ವಿಶೇಷ್ಯಗಳಾಗಿವೆ. ಇವುಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷಣ ಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿ ಹೇಳುವ ಪರಿಪಾಠವುಂಟು.

ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಉಪಮಾನೋಪಮೇಯಭಾವ ಸಂಬಂಧದಿಂದಲೂ ಪೂರ್ವೋತ್ತರ ಪದಗಳಿರುತ್ತವೆ.

• ತಾವರೆಯಂತೆ + ಕಣ್ಣು = ತಾವರೆಗಣ್ಣು (ಉಪಮಾನಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ)
• ಪುಂಡರೀಕದಂತೆ + ಅಕ್ಷಗಳು = ಪುಂಡರೀಕಾಕ್ಷಗಳು 

ಉಪಮಾನವು ಉತ್ತರಪದದಲ್ಲಿಯೂ ಇರುವುದುಂಟು

• ಅಡಿಗಳು + ತಾವರೆಯಂತೆ = ಅಡಿದಾವರೆ
• ಮುಖವು + ಕಮಲದಂತೆ = ಮುಖಕಮಲ
• ಪಾದಗಳು + ಕಮಲಗಳಂತೆ = ಪಾದಕಮಲ
• ಕರವು + ಕಮಲದಂತೆ = ಕರಕಮಲ

ಕರ್ಮಧಾರೆಯ ಸಮಾಸ ವಿಧಗಳು:

• ಅವಧಾರಣಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ
• ಸಂಭಾವನಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ

ಅವಧಾರಣಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ:

ಕೆಲವು ಕಡೆ ಅವಧಾರಣೆಯ ಎಂದರೆ ನಿರ್ಧರಿಸಿ ಹೇಳುವ ಅರ್ಥದ ‘ಏ’ ಎಂಬ ಸ್ವರವು ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಉಳ್ಳಪದವು ಪೂರ್ವಪದವಾಗಿ ಸಮಾಸವಾಗುವುದುಂಟು. ಇದಕ್ಕೆ ಅವಧಾರಣಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ ಎನ್ನುವರು.

• ಫಲವೇ + ಆಹಾರ = ಫಲಾಹಾರ
• ನಖವೇ + ಆಯುಧ = ನಖಾಯುಧ
• ವಿಶ್ವವೇ + ರಂಗಭೂಮಿ = ವಿಶ್ವರಂಗಭೂಮಿ
• ಸುಖವೇ + ಜೀವನ = ಸುಖಜೀವನ
• ವಾತವೇ + ಆಹಾರ = ವಾತಾಹಾರ

ಸಂಭಾವನಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸ:

ಇನ್ನು ಕೆಲವು ಕಡೆ ಸಂಭಾವನೆ ಮಾಡಿದಾಗ ಅಂದರೆ ಊಹೆ ಮಾಡಿದಾಗ (ಇಂಥ ಹೆಸರಿದೆ ಎಂದು ಊಹೆ ಮಾಡಿ ಹೇಳಿದಾಗ) ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸವಾಗುವುದು. ಇವು ಸಂಭಾವನಾಪೂರ್ವಪದ ಕರ್ಮಧಾರಯ ಸಮಾಸಗಳೆನಿಸುವುವು

• ಕಾವೇರೀ ಎಂಬ ನದಿ = ಕಾವೇರೀನದಿ.
• ನಳನೆಂಬರಾಜ = ನಳರಾಜ.
• ಸ್ತ್ರೀ ಎಂಬ ದೇವತೆ = ಸ್ತ್ರೀದೇವತೆ.
• ಭೂಮಿ ಮಾತೆ = ಭೂಮಾತೆ.

Important For You: ಸಂಧಿಗಳು

ದ್ವಂದ್ವಸಮಾಸ:

ದ್ವಂದ್ವಸಮಾಸ:- ಎರಡು ಅಥವಾ ಅನೇಕ ನಾಮಪದಗಳು ಸಹಯೋಗ ತೋರುವಂತೆ ಸೇರಿ ಎಲ್ಲ ಪದಗಳ ಅರ್ಥಗಳೂ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಉಳ್ಳ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ದ್ವಂದ್ವಸಮಾಸವೆಂದು ಹೆಸರು.

(ಅ) ಆತನು ಹೊಲಮನೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ.
(ಆ) ಕೆರೆಕಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸಿದನು.

ಇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಬಂದಿರುವ ಹೊಲಮನೆ, ಕರೆಕಟ್ಟೆ ಈ ಎರಡು ಪದಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ
ಬರೆದರೆ

ಹೊಲವನ್ನು + ಮನೆಯನ್ನು = ಹೊಲಮನೆಗಳನ್ನು ಅಥವಾ ಹೊಲಮನೆಯನ್ನು ಎಂದೂ, ಕರೆಯನ್ನು + ಕಟ್ಟೆಯನ್ನು, ಕರೆಕಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಅಥವಾ ಕೆರೆಕಟ್ಟೆಯನ್ನು – ಇತ್ಯಾದಿಯಾಗಿ ಹೇಳಬಹುದು.

ಇಲ್ಲಿ ಈ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಬಂದ ಸಮಾಸಗಳಂತೆ ಪೂರ್ವದ ಅಥವಾ ಉತ್ತರದ ಯಾವುದಾದರೊಂದು ಪದದ ಅರ್ಥಕ್ಕೆ ಪ್ರಧಾನತೆ ಇರದೆ, ಎಲ್ಲ ಪದಗಳ ಅರ್ಥವೂ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರುವುವು.

ಹೊಲವನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡನು. ಮನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡನು ಎಂದರೆ ಹೊಲ, ಮನೆ ಎರಡೂ ಪದಗಳಿಗೆ ‘ಸಹಯೋಗ’ ತೋರುತ್ತದೆ. ಹೊಲಕ್ಕೆ ಮನೆಯ, ಮನೆಗೆ ಹೊಲದ ಸಹಯೋಗ ಕರ್ತೃವಿಗೆ ಇದೆ ಎಂದು ಅರ್ಥ.

ಇದು ಹಾಗೆ ಕೆರೆಯನ್ನು, ಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಇವೆರಡು ಶಬ್ದಗಳಿಗೂ ಕರ್ತೃಪದಕ್ಕೂ ಸಹಯೋಗವಿರುತ್ತದೆ.

ಹೀಗೆ ಸಹಯೋಗ ತೋರುವಂತೆ ಹೇಳುವ ಸಮಾಸವೇ ದ್ವಂದ್ವಸಮಾಸವೆನಿಸುವುದು. ಈ ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪದಗಳೂ ಇರಬಹುದು. ಈ ಸಮಾಸದ ಸೂತ್ರವನ್ನು ಕೆಳಗಿನಂತೆ ಹೇಳಬಹುದು. 

ದ್ವಂದ್ವ ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು :-

 ಕನ್ನಡ – ಕನ್ನಡ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗುವುದಕ್ಕೆ

• ಕೆರೆಯೂ + ಕಟ್ಟೆಯೂ + ಬಾವಿಯೂ = ಕೆರೆಕಟ್ಟೆಬಾವಿಗಳು ಅಥವಾ ಕೆರೆಕಟ್ಟೆಬಾವಿ
• ಗಿಡವೂ, ಮರವೂ, ಬಳ್ಳಿಯೂ, ಪೆದೆಯೂ = ಗಿಡಮರಬಳ್ಳಿಪೆದೆಗಳು ಅಥವಾ ಗಿಡಮರಬಳ್ಳಿಪೆದೆ
• ಆನೆಯೂ, ಕುದುರೆಯೂ, ಒಂಟೆಯೂ = ಆನೆಕುದುರೆಒಂಟೆಗಳು ಅಥವಾ ಆನೆಕುದುರೆಒಂಟೆ
• ಗುಡುಗು, ಸಿಡಿಲೂ, ಮಿಂಚು = ಗುಡುಗುಸಿಡಿಲುಮಿಂಚುಗಳು ಅಥವಾ ಗುಡುಗುಸಿಡಿಲುಮಿಂಚು

ಇಲ್ಲಿ ದ್ವಂದ್ವಸಮಾಸವಾದ ಮೇಲೆ ಸಮಸ್ತಪದವು ಬಹುವಚನಾಂತವಾಗಿಯೂ, ಏಕವಚನಾಂತವಾಗಿಯೂ ನಿಲ್ಲುವುದುಂಟು. ಅದು ಹೇಳುವವರ ಇಚ್ಚೆ. ಏಕವಚನಾಂತವಾಗಿ ನಿಂತರೆ ‘ಸಮಾಹಾರದ್ವಂದ್ವ’ ವೆಂದೂ, ಬಹುವಚನಾಂತವಾಗಿ ನಿಂತರೆ ‘ಇತರೇತರುಯೋಗ ದ್ವಂದ್ವ’ ವೆಂದೂ ಹೆಸರು.

 ಸಂಸ್ಕೃತ – ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗುವುದಕ್ಕೆ:-

• ಗಿರಿಯೂ+ವನವೂ+ದುರ್ಗವೂ=ಗಿರಿವನದುರ್ಗಗಳು=ಗಿರಿವನದುರ್ಗ
• ಸೂರ್ಯನೂ+ಚಂದ್ರನೂ+ನಕ್ಷತ್ರವೂ=ಸೂರ್ಯಚಂದ್ರನಕ್ಷತ್ರಗಳು=ಸೂರ್ಯಚಂದ್ರನಕ್ಷತ್ರ
• ಕರಿಯೂ+ತುರಗವೂ+ರಥವೂ=ಕರಿತುರಗರಥಗಳು=ಕರಿತುರಗರಥ – ಇತ್ಯಾದಿ.

ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಸಮಾಸ:

ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಸಮಾಸ:- ಎರಡು ಅಥವಾ ಅನೇಕ ನಾಮಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾದಾಗ ಬೇರೊಂದು ಪದದ (ಅನ್ಯಪದದ) ಅರ್ಥವು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಉಳ್ಳ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಸಮಾಸವೆನ್ನುವರು.

ಹಣೆಗಣ್ಣ, ಮುಕ್ಕಣ್ಣ, ನಿಡುಮೂಗ -ಈ ಸಮಾಸಪದಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸಿಬರೆದರೆ ಹಣೆಯಲ್ಲಿ+ಕಣ್ಣುಉಳ್ಳವ, ಮೂರು+ಕಣ್ಣುಉಳ್ಳವ, ನಿಡಿದು+ಮೂಗುಉಳ್ಳವ – ಹೀಗೆ ಆಗುತ್ತವೆ. ಹಣೆಯಲ್ಲಿ+ಕಣ್ಣು -ಈ ಎರಡೂ ಪದಗಳ ಅರ್ಥವು ಇಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವೇ ಅಲ್ಲ.

ಈ ಎರಡೂ ಪದಗಳ ಅರ್ಥದಿಂದ ಹೊಳೆಯುವ ಸಮಾಸದಲ್ಲಿಲ್ಲದ ‘ಶಿವ’ ಎಂಬ ಅನ್ಯ ಪದದ ಅಂದರೆ ಮೂರನೆಯ ಪದದ ಅರ್ಥವೇ ಲಕ್ಷ್ಯ (ಮುಖ್ಯವಾದುದು), ಮೂರು+ಕಣ್ಣು ಉಳ್ಳವನು ಯಾರೋ ಅವನು-ಅಂದರೆ ‘ಶಿವ’ ಎಂಬುದರ ಅರ್ಥ ಮುಖ್ಯ. ಅದರಂತೆ ನಿಡಿದಾದ ಮೂಗು ಉಳ್ಳ ವ್ಯಕ್ತಿ ಯಾರೋ ಅವನೇ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥ.

ಇಲ್ಲಿ ‘ಶಿವ’ ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೆ ಹಣೆಯಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣು-ಎಂಬೆರಡು ಪದಗಳು ವಿಶೇಷಣಗಳು. ಅಥವಾ ಇವೆರಡೂ ಪದಗಳಿಗೆ ‘ಶಿವ’ ಎಂಬುದು ವಿಶೇಷ್ಯವಾಯಿತು. ಇದರ ಹಾಗೆ ಉಳಿದವುಗಳನ್ನು ತಿಳಿಯಬೇಕು. ಹೀಗೆ ಸಮಾಸದಲ್ಲಿರುವ ಪದಗಳ ಅರ್ಥಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯತೆ ಇಲ್ಲದೆ ಅನ್ಯವಾದ ಬೇರೊಂದು ಪದದ ಅರ್ಥವು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಇಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ.

ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು :-

ಕನ್ನಡ – ಕನ್ನಡ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗುವುದಕ್ಕೆ-

• ಮೂರು+ಕಣ್ಣು-ಉಳ್ಳವ=ಮುಕ್ಕಣ್ಣ (‘ಮೂರು’ ಪದಕ್ಕೆ ‘ಮುಕ್’ ಆದೇಶ)
• ನಾಲ್ಕು+ಮೊಗ-ಉಳ್ಳವ=ನಾಲ್ಮೊಗ (‘ನಾಲ್ಕು’ ಪದಕ್ಕೆ ‘ನಾಲ್’ ಆದೇಶ)
• ಕೆಂಪು(ಆದ) ಕಣ್ಣು-ಉಳ್ಳವ=ಕೆಂಗಣ್ಣ.
• ಡೊಂಕು(ಆದ) ಕಾಲು-ಉಳ್ಳವ=ಡೊಂಕುಗಾಲ.
• ಕಡಿದು(ಆದ) ಚಾಗ-ಉಳ್ಳವ-ಕಡುಚಾಗಿ.

ಮೇಲೆ ಹೇಳಿದ ಎಲ್ಲ ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ಪೂರ್ವದ ಉತ್ತರದ ಪದಗಳೆರಡೂ ಸಮಾನ ವಿಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಕೂಡಿವೆ. ಅಂದರೆ ಒಂದೇ ವಿಭಕ್ತ್ಯಂತವಾಗಿವೆ. ಹೀಗೆ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಪದಗಳೆರಡೂ ಸಮಾನ ವಿಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ‘ಸಮಾನಾಧಿಕರಣ’ ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಎಂದು ಕರೆಯುವರು.

ಭಿನ್ನ ಭಿನ್ನ (ಬೇರೆ ಬೇರೆ) ವಿಭಕ್ತಿಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದರೆ ‘ವ್ಯಧಿಕರಣ’ ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಎನ್ನುವರು. ವ್ಯಧಿಕರಣ ಬಹುವ್ರೀಹಿಗೆ ಕೆಳಗಣ ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ನೋಡಿರಿ.

• ವಿ + ಅಧಿಕರಣ – ವ್ಯಧಿಕರಣ = ವಿಗತವಾದ ಅಧಿಕರಣ
• ಹಣೆಯಲ್ಲಿ + ಕಣ್ಣು – ಉಳ್ಳವ = ಹಣೆಗಣ್ಣ (ಶಿವ)
• ಕಿಚ್ಚು + ಕಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ – ಆವಂಗೋ ಅವನು = ಕಿಚ್ಚುಗಣ್ಣ (ಶಿವ)

ಇದರ ಹಾಗೆ ಹಳಗನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಕೆಲವು ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ನೋಡಿರಿ.

• ಕೊಂಕಿದುದು+ಬಿಲ್-ಆವಂಗೋ=ಕೊಂಕುವಿಲ್ಲ (ಸಮಾನಾಧಿಕರಣ)
• ಅಲರ್ಗಳ್+ಕಣೆಗಳ್-ಆವಂಗೋ=ಅಲರ್ಗಣೆಯ (ಸಮಾನಾಧಿಕರಣ)
• ಬಗ್ಗದ ತೊವಲು+ಉಡಿಗೆ-ಆವಂಗೋ=ಬಗ್ಗದೊವಲುಡೆಯಂ (ಸಮಾನಾಧಿಕರಣ)

ಇದರ ಹಾಗೆ ಮೀನನ್ನು ಕೊಲ್ಲುವವ-ಮೀಂಗುಲಿ, ಹಲ್ಲು ಇಲ್ಲದುದು-ಹಲ್ಲಿಲಿ, ಕಬ್ಬನ್ನು ಬಿಲ್ಲಾಗಿ ಉಳ್ಳವ-ಕರ್ಬುವಿಲ್ಲ. (ಕಬ್ಬನ್ನು+ಬಿಲ್ಲಾಗಿ ಉಳ್ಳವ ಕರ್ಪುವಿಲ್ಲ). ಮೇಲಿನ ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ನೋಡಿದರೆ, ಸಮಾಸವಾದ ಮೇಲೆ ‘ಅ’ ಅಥವಾ ‘ಇ’ ಎಂಬ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳು ಸೇರಿದುದು ಕಂಡುಬರುವುದು.

‘ಡೊಂಕುಗಾಲ’ ಎಂಬಲ್ಲಿ ‘ಅ’ ಎಂಬುದೂ, ‘ಕಡುಚಾಗಿ’ ಎಂಬಲ್ಲಿ ‘ಇ’ ಎಂಬುದೂ ಬಂದಿವೆ. ಇದರ ಹಾಗೆ ಎಲ್ಲ ಕಡೆಗೂ ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ‘ಅ’ ಅಥವಾ ‘ಇ’ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳು ಬರುತ್ತವೆ. ಇವಕ್ಕೆ ಸಮಾಸಾಂತ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳೆಂದು ಕರೆಯುವರು.

ಸಂಸ್ಕೃತ – ಸಂಸ್ಕೃತ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗುವುದಕ್ಕೆ ಉದಾಹರಣೆ:-

• ಚಕ್ರವು+ಪಾಣಿಯಲ್ಲಿ ಆವಂಗೋ ಅವನು=ಚಕ್ರಪಾಣಿ (ವ್ಯಧಿಕರಣ)
• ಫಾಲದಲ್ಲಿ+ನೇತ್ರವನ್ನು ಉಳ್ಳವನು=ಫಾಲನೇತ್ರ (ವ್ಯಧಿಕರಣ)
• ಇಕ್ಷುವನ್ನು+ಕೋದಂಡವನ್ನಾಗಿ ಉಳ್ಳವ=ಇಕ್ಷುಕೋದಂಡ (ಸಮಾನಾಧಿಕರಣ)

ಇದುವರೆಗೆ ಬಹುವ್ರೀಹಿ ಸಮಾಸದ ಹಲವಾರು ಉದಾಹರಣೆಗಳನ್ನು ತಿಳಿದಿರಿ. ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ರೀತಿಯ ಉದಾಹರಣೆಗಳು ನಮಗೆ ಇಲ್ಲಿ ಕಾಣಬರುತ್ತವೆ. ಕೆಳಗೆ ವಿವರಿಸಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿರಿ.

“ಅವರಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ‘ಹಣಾಹಣಿ’  ಆಯಿತು” ಹೀಗೆ ಹೇಳುವುದುಂಟು. ‘ಹಣಾಹಣಿ’ ಎಂದರೆ ಹಣಿಯುವುದರಿಂದ, ಹಣಿಯುವುದರಿಂದ ಆದ ಯುದ್ಧವೇ ‘ಹಣಾಹಣಿ’ ಇಲ್ಲಿ ಜಗಳವೇ ಅನ್ಯಪದವಾಯಿತು. ಇದರಂತೆ-

• ಕೋಲಿನಿಂದ+ಕೋಲಿನಿಂದ ಮಾಡಿದ ಜಗಳ-ಕೋಲಾಕೋಲಿ.
• ಖಡ್ಗದಿಂದ+ಖಡ್ಗದಿಂದ ಮಾಡಿದ ಜಗಳ-ಖಡ್ಗಾ ಖಡ್ಗಿ.

ಹಣಾಹಣಿ, ಕೋಲಾಕೋಲಿ, ಖಡ್ಗಾಖಡ್ಗಿ ಇತ್ಯಾದಿ ಸಮಾಸಗಳನ್ನು ‘ವ್ಯತಿಹಾರ ಲಕ್ಷಣ’ ವೆಂದು ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಬಗೆಯಾಗಿ ಹೇಳುವರು.

ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ:

ಪೂರ್ವಪದವು ಪ್ರಾಯಶಃ ದ್ವಿತೀಯಾಂತವಾಗಿದ್ದು ಉತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ಕ್ರಿಯೊಡನೆ ಸೇರಿ ಆಗುವ ಸಮಾಸವನ್ನು ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸವೆನ್ನುವರು.

‘ಪ್ರಾಯಶಃ’ ಎಂದು ಸೂತ್ರದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿರುವುದರಿಂದ ಬೇರೆ ವಿಭಕ್ತಿಗಳು ಬರುತ್ತವೆಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು. ಈ ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ಅರಿಸಮಾಸ ದೋಷವಿಲ್ಲ.

ಕ್ರಿಯಾ ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು :-

ಕನ್ನಡ ಶಬ್ದಗಳು ಸೇರಿ ಆಗುವ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ ಉದಾಹರಣೆ

• ಮೈಯನ್ನು + ತಡವಿ = ಮೈದಡವಿ (ತಕಾರಕ್ಕೆ ದಕಾರಾದೇಶ)
• ಕೈಯನ್ನು + ಮುಟ್ಟಿ = ಕೈಮುಟ್ಟಿ
• ಕಣ್ಣನ್ನು + ಮುಚ್ಚಿ = ಕಣ್ಣುಮುಚ್ಚಿ
• ತಲೆಯನ್ನು + ಕೊಡವಿ = ತಲೆಗೊಡವಿ (ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರಾದೇಶ)
  (ತಲೆಕೊಡವಿ)
• ಮೈಯನ್ನು + ಮುಚ್ಚಿ = ಮೈಮುಚ್ಚಿ
• ತಲೆಯನ್ನು + ತೆಗೆದನು = ತಲೆದೆಗೆದನು (ತಕಾರಕ್ಕೆ ದಕಾರಾದೇಶ)
• ಕಣ್ಣನ್ನು + ತೆರೆದನು = ಕಣ್ಣು ತೆರೆದನು
• ಕಣ್ಣಂ + ತೆರೆ = ಕಣ್ದೆರೆ (ಹ.ಗ. ರೂಪ) (ತಕಾರಕ್ಕೆ ದಕಾರಾದೇಶ)
• ಕೈಯನ್ನು + ಪಿಡಿದು = ಕೈವಿಡಿದು (ಪಕಾರಕ್ಕೆ ವಕಾರಾದೇಶ)
• ಮಣೆಯನ್ನು + ಇತ್ತು = ಮಣೆಯಿತ್ತು
• ಬಟ್ಟೆಯನ್ನು + ತೋರು = ಬಟ್ಟೆದೋರು (ತಕಾರಕ್ಕೆ ದಕಾರಾದೇಶ)
• ಕೈಯನ್ನು + ಕೊಟ್ಟನು = ಕೈಕೊಟ್ಟನು
• ದಾರಿಯನ್ನು + ಕಾಣನು = ದಾರಿಗಾಣನು (ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರಾದೇಶ)

ಪೂರ್ವಪದವು ಬೇರೆ ವಿಭಕ್ತ್ಯಂತ ತರುವುದಕ್ಕೆ-

• ನೀರಿನಿಂದ + ಕೂಡಿ = ನೀರ್ಗೂಡಿ (ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರ)
• ಬೇರಿನಿಂದ + ಬೆರಸಿ = ಬೇರುವೆರಸಿ (ಬಕಾರಕ್ಕೆ ವಕಾರ)
• ಕಣ್ಣಿನಿಂದ + ಕೆಡು = ಕೆಂಗೆಡು (ಕಕಾರಕ್ಕೆ ಗಕಾರ)
• ಬೇರಿನಿಂ + ಬೆರಸಿ = ಬೇರ್ವೆರಸಿ (ಬಕಾರಕ್ಕೆ ವಕಾರ)
• ನೀರಿನಲ್ಲಿ + ಮಿಂದು = ನೀರುಮಿಂದು

ಹಳಗನ್ನಡ ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ ರೂಪಗಳು

• ಮೈಯಂ + ತೊಳೆದು = ಮೈದೊಳೆದು
• ಒಳ್ಳುಣಿಸಂ + ಇಕ್ಕಿ = ಒಳ್ಳುಣಿಸಿಕ್ಕಿ
• ಮುದ್ದಂ + ಗೈದು = ಮುದ್ದುಗೈದು
• ವಿಳಾಸಮಂ + ಮೆರೆದು = ವಿಳಾಸಂಮೆರೆದು
• ಬೇರಿನಂ + ಬೆರೆಸಿ = ಬೇರ್ವೆರಸಿ
• ಕೈಯಂ + ತೊಳೆದು = ಕೈದೊಳೆದು

ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಮಪದದೊಡನೆ ಕನ್ನಡದ ಸೇರಿ ಆಗುವ ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸದ
ಉದಾಹರಣೆಗಳು

• ಕಾರ್ಯವನ್ನು + ಮಾಡಿದನು = ಕಾರ್ಯಮಾಡಿದನು
• ಸತ್ಯವನ್ನು + ನುಡಿದನು = ಸತ್ಯನುಡಿದನು
• ಮಾನ್ಯವನ್ನು + ಮಾಡಿದನು = ಮಾನ್ಯಮಾಡಿದನು
• ಕಾವ್ಯವನ್ನು + ಬರೆದನು = ಕಾವ್ಯಬರೆದನು

ಗಮಕಸಮಾಸ:

ಪೂರ್ವಪದವು ಸರ್ವನಾಮ ಕೃದಂತಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದು, ಉತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ನಾಮಪದದೊಡನೆ ಕೂಡಿ ಆಗುವ ಸಮಾಸವನ್ನು ಗಮಕಸಮಾಸವೆಂದು ಕರೆಯುವರು. ಈ ಸಮಾಸದಲ್ಲಿ ‘ಅರಿಸಮಾಸ’ ದೋಷವನ್ನು ಎಣಿಸಕೂಡದು.

ಆ ಮನೆ, ಆ ಊರು, ಈ ಮನುಷ್ಯ, ಈ ಹೆಂಗಸು ಇತ್ಯಾದಿ ಸಮಸ್ತಪದಗಳನ್ನು ವಿಗ್ರಹ ವಾಕ್ಯ ಮಾಡಿದರೆ (ಬಿಡಿಸಿ ಬರೆದರೆ), ಅದು+ಮನೆ=ಆ ಮನೆ, ಅದು+ಊರು=ಆ ಊರು, ಇವನು+ಮನುಷ್ಯ=ಈ ಮನುಷ್ಯ, ಇವಳು+ಹೆಂಗಸು=ಈ ಹೆಂಗಸು ಇತ್ಯಾದಿ ರೂಪಗಳಾಗುವುವು.

ಇಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವಪದಗಳೆಲ್ಲ ಅದು, ಇವನು, ಇವಳು ಇತ್ಯಾದಿ ಸರ್ವನಾಮಪದಗ ಳಾಗಿವೆ. ಹೀಗೆ ಪೂರ್ವಪದವು ಸರ್ವನಾಮವಾಗಿ ಉತ್ತರದ ನಾಮಪದದೊಡನೆ ಸೇರಿ ಸಮಾಸವಾಗಿವೆ.

ಸುಡುಗಾಡು, ಹುರಿಗಡಲೆ-ಇತ್ಯಾದಿ ಸಮಸ್ತಪದಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ ಬರೆದರೆ, ಸುಡುವುದು+ಕಾಡು, ಹುರಿದುದು+ಕಡಲೆ-ಹೀಗೆ ಆಗುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿಯ ಈ ವಿಗ್ರಹ ವಾಕ್ಯಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ, ಪೂರ್ವಪದಗಳು ಸುಡುವುದು, ಹುರಿದುದು-ಇತ್ಯಾದಿ ಕೃದಂತ ನಾಮಗಳಿಂದ ಕೂಡಿವೆ. ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ನಾಮಪದಗಳಿವೆ.

ಹೀಗೆ ಪೂರ್ವಪದವು ಸರ್ವನಾಮವಾದರೂ ಆಗಿರಬಹುದು; ಕೃದಂತವಾದರೂ ಆಗಿರಬಹುದು. ಉತ್ತರದಲ್ಲಿ ನಾಮಪದವಿರಬೇಕು. ಹೀಗಾಗುವ ಸಮಾಸವನ್ನೇ “ಗಮಕಸಮಾಸ” ವೆನ್ನುತ್ತಾರೆ.

ಗಮಕ ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು :-

ಪೂರ್ವಪದವು ಸರ್ವನಾಮದಿಂದ ಕೂಡಿರುವುದಕ್ಕೆ

• ಅವನು + ಹುಡುಗ = ಆ ಹುಡುಗ
• ಅವಳು + ಹೆಂಗಸು = ಆ ಹೆಂಗಸು
• ಅದು + ಕಲ್ಲು = ಆ ಕಲ್ಲು
• ಇವನು + ಗಂಡಸು = ಈ ಗಂಡಸು
• ಇವಳು + ಮುದುಕಿ = ಈ ಮುದುಕಿ
• ಇದು + ನಾಯಿ = ಈ ನಾಯಿ

(ಮೇಲಿನ ಅವನು, ಅವಳು, ಅದು-ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ‘ಆ’ ಎಂಬುದೂ, ಇವನು, ಇವಳು, ಇದು-ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ‘ಈ’ ಎಂಬುದೂ ಆದೇಶಗಳಾಗಿ ಬಂದಿವೆ.)

 ಪೂರ್ವಪದ ಕೃದಂತವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ

• ಮಾಡಿದುದು + ಅಡಿಗೆ = ಮಾಡಿದಡಿಗೆ
• ತಿಂದುದು + ಕೂಳು = ತಿಂದಕೂಳು
• ಅರಳುವುದು + ಮೊಗ್ಗು = ಅರಳುಮೊಗ್ಗು
• ಸೊಕ್ಕಿದುದು + ಆನೆ = ಸೊಕ್ಕಾನೆ
• ಕಡೆಯುವುದು + ಕೋಲು = ಕಡೆಗೋಲು
• ಉಡುವುದು + ದಾರ = ಉಡುದಾರ
• ಬೆಂದುದು + ಅಡಿಗೆ = ಬೆಂದಡಿಗೆ
• ಆರಿದುದು + ಅಡಿಗೆ = ಆರಿದಡಿಗೆ
• ಸಿಡಿಯುವುದು + ಮದ್ದು = ಸಿಡಿಮದ್ದು

ಉತ್ತರದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದದೊಡನೆ ಕೂಡಿರುವ ಸಮಾಸಕ್ಕೆ

• ತಿಂದುದು + ಅನ್ನ = ತಿಂದಅನ್ನ
• ಬೇಯಿಸುದುದು + ಪಕ್ವಾನ್ನ = ಬೇಯಿಸಿದ ಪಕ್ವಾನ್ನ
• ಅವನು + ಮನುಷ್ಯ = ಆ ಮನುಷ್ಯ
• ಮಾಡಿದುದು + ಕಾರ್ಯ = ಮಾಡಿದ ಕಾರ್ಯ
• ಬೀಸುವುದು + ಚಾಮರ = ಬೀಸುವಚಾಮರ
• ಪೆಡೆವುದು + ಭೇರಿ = ಪೆಡೆವಭೇರಿ
• ಪೂಸಿದುದು + ಭಸ್ಮ = ಪೂಸಿದಭಸ್ಮ
• ಕಂಡುದು + ವಿಚಾರ = ಕಂಡವಿಚಾರ
• ನೋಡಿದುದು + ದೃಶ್ಯ = ನೋಡಿದ ದೃಶ್ಯ
• ನೆಯ್ದುದು + ವಸ್ತ್ರ = ನೆಯ್ದ ವಸ್ತ್ರ
• ತೆಯ್ದುದು + ಶ್ರೀಗಂಧ = ತೆಯ್ದ ಶ್ರೀಗಂಧ

Important For You: ಕನ್ನಡ ಗಾದೆಗಳು

ಹಳೆಗನ್ನಡ, ನಡುಗನ್ನಡ ಸಮಾಸ ಉದಾಹರಣೆಗಳು:

ಇದುವರೆಗೆ ಕನ್ನಡ ಸಮಾಸಗಳ ಬಗೆಗೆ ವಿವರವಾಗಿ ಅನೇಕ ಅಂಶಗಳನ್ನು ತಿಳಿದಿದ್ದೀರಿ. ಈಗ ಹಳೆಗನ್ನಡ, ನಡುಗನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗವಾಗಿರುವ ಮುಖ್ಯವಾದ ಕೆಲವು ಸಮಾಸಗಳ ಪಟ್ಟಿಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದೆ.

• ನುಣ್ಚರ – ನುಣ್ಣಿತು + ಸರ = ನುಣ್ಚರ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಇಂಚರ – ಇನಿದು + ಸರ = ಇಂಚರ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಇನಿವಾತು – ಇನಿದು + ಮಾತು = ಇನಿವಾತು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ನುಣ್ಗದಪು – ನುಣ್ಣಿತು + ಕದಪು = ನುಣ್ಗದಪು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಹೆದ್ದೇಗ – ಹಿರಿದು + ತೇಗ = ಹೆದ್ದೇಗ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಹೆಮ್ಮಾರಿ – ಹಿರಿದು + ಮಾರಿ = ಹೆಮ್ಮಾರಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಹೆದ್ದಾರಿ – ಹಿರಿದು + ದಾರಿ = ಹೆದ್ದಾರಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಹೇರಡವಿ – ಹಿರಿದು + ಅಡವಿ = ಹೇರಡವಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಹೇರಾನೆ – ಹಿರಿದು + ಆನೆ = ಹೇರಾನೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಪೇರಾನೆ – ಪಿರಿದು + ಆನೆ = ಪೇರಾನೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಪೇರಡವಿ – ಪಿರಿದು + ಅಡವಿ = ಪೇರಡವಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಪೆರ್ಮರ – ಪಿರಿದು + ಮರ = ಪೆರ್ಮರ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಪೆರ್ವಿದಿರ್ – ಪಿರಿದು + ಬಿದಿರ್ = ಪೆರ್ವಿದಿರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಪೆರ್ವೊದರ್ – ಪಿರಿದು + ಪೆÇದರ್ = ಪೆರ್ವೊದರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೆಂದಳಿರು – ಕೆಚ್ಚನೆ + ತಳಿರು = ಕೆಂದಳಿರು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಚೆಂದಳಿರು – ಕೆಚ್ಚನೆ + ತಳಿರು = ಚೆಂದಳಿರು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಚೆಂದೆಂಗು – ಕೆಚ್ಚನೆ + ತೆಂಗು = ಚೆಂದೆಂಗು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೆಂದೆಂಗು – ಕೆಚ್ಚನೆ + ತೆಂಗು = ಕೆಂದೆಂಗು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಚೆಂಗಣಗಿಲೆ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಕಣಗಿಲೆ = ಚೆಂಗಣಗಿಲೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೆಂಗಣಗಿಲೆ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಕಣಗಿಲೆ = ಕೆಂಗಣಗಿಲೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಚೆಂಬವಳ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಪವಳ = ಚೆಂಬವಳ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೆಂಬವಳ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಪವಳ = ಕೆಂಬವಳ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಿಸುವಣ್ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಪಣ್ = ಕಿಸುವಣ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೇಸಕ್ಕಿ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಅಕ್ಕಿ = ಕೇಸಕ್ಕಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೆಂಜೇಳು – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಚೇಳು = ಕೆಂಜೇಳು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೆಂಜೆಡೆ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಜಡೆ = ಕೆಂಜೆಡೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಿಸುಸಂಜೆ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಸಂಜೆ = ಕಿಸುಸಂಜೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೆಂಗಣ್ಣು – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಕಣ್ಣು = ಕೆಂಗಣ್ಣು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೆನ್ನೀರು – ಕೆಚ್ಚನೆ + ನೀರು = ಕೆನ್ನೀರು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಬೆಂಬೂದಿ – ಬೆಚ್ಚನೆ + ಬೂದಿ = ಬೆಂಬೂದಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಬೆನ್ನೀರು – ಬೆಚ್ಚನೆ + ನೀರು = ಬೆನ್ನೀರು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಬಿಸಿನೀರು – ಬಿಸಿಯಾದ + ನೀರು = ಬಿಸಿನೀರು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಚೆಂದುಟಿ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ತುಟಿ = ಚೆಂದುಟಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಚೆನ್ನೈದಿಲೆ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ನೈದಿಲೆ = ಚೆನ್ನೈದಿಲೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಚೆಂಬೊನ್ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಪೆÇನ್ = ಚೆಂಬೊನ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಬೆಂಗದಿರ್ – ಬೆಚ್ಚನೆ + ಕದಿರ್ = ಬೆಂಗದಿರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಬಿಸಿಗದಿರು – ಬಿಸಿದು + ಕದಿರು = ಬಿಸಿಗದಿರು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ತಣ್ಗದಿರ್ – ತಣ್ಣನೆ + ಕದಿರ್ = ತಣ್ಗದಿರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ತಣ್ಗದಿರ – ತಣ್ಣನೆಯ + ಕದಿರ್ ಉಳ್ಳವ = ತಣ್ಗದಿರ (ಬಹುವ್ರೀಹಿ)
• ಬೆಂಗದಿರ – ಬೆಚ್ಚನೆಯ + ಕದಿರುಉಳ್ಳವ = ಬೆಂಗದಿರ (ಬಹುವ್ರೀಹಿ)
• ಕಟ್ಟಾಳ್ – ಕಡಿದು + ಆಳ್ = ಕಟ್ಟಾಳ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಟ್ಟುಬ್ಬಸ – ಕಡಿದು + ಉಬ್ಬಸ = ಕಟ್ಟುಬ್ಬಸ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಟ್ಟಾಸರ್ – ಕಡಿದು + ಆಸರ್ = ಕಟ್ಟಾಸರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಟ್ಟುಬ್ಬೆಗ – ಕಡಿದು + ಉಬ್ಬೆಗ = ಕಟ್ಟುಬ್ಬೆಗ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಟ್ಟಪ್ಪಣೆ – ಕಡಿದು + ಅಪ್ಪಣೆ = ಕಟ್ಟಪ್ಪಣೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಡುಗತ್ತಲೆ – ಕಡಿದು + ಕತ್ತಲೆ = ಕಡುಗತ್ತಲೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಟ್ಟಡವಿ – ಕಡಿದು + ಅಡವಿ = ಕಟ್ಟಡವಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಡುರಾಗ – ಕಡಿದು + ರಾಗ = ಕಡುರಾಗ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಡುಮಮತೆ – ಕಡಿದು + ಮಮತೆ = ಕಡುಮಮತೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಡುಚಾಗ – ಕಡಿದು + ಚಾಗ = ಕಡುಚಾಗ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕುರುವಣೆ – ಕಿರಿದು + ಮಣೆ = ಕುರುವಣೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕುರುಗಿಡ – ಕಿರಿದು + ಗಿಡ = ಕುರುಗಿಡ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕರುಮಾಡು – ಕಿರಿದು + ಮಾಡು = ಕರುಮಾಡು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕುತ್ತೆಸಳ್ – ಕಿರಿದು + ಎಸಳ್ = ಕುತ್ತೆಸಳ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಬೆಳ್ವಟ್ಟೆ – ಬಿಳಿದು + ಬಟ್ಟೆ = ಬೆಳ್ವಟ್ಟೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಬೆಳ್ಗೊಡೆ – ಬಿಳಿದು + ಕೊಡೆ = ಬೆಳ್ಗೊಡೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಬೆಳ್ಮುಗಿಲ್ – ಬಿಳಿದು + ಮುಗಿಲ್ = ಬೆಳ್ಮುಗಿಲ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ತಂಬೆಲರ್ – ತಣ್ಣನೆ + ಎಲರ್ = ತಂಬೆಲರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ತಂಗಾಳಿ – ತಣ್ಣನೆ + ಗಾಳಿ = ತಂಗಾಳಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ತಂಗೂಳ್ – ತಣ್ಣನೆ + ಕೂಳ್ = ತಂಗೂಳ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ತಣ್ಣೀರ್ – ತಣ್ಣನೆ + ನೀರ್ = ತಣ್ಣೀರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಮೆಲ್ಲೆಲರ್ – ಮೆಲ್ಲಿತು + ಎಲರ್ = ಮೆಲ್ಲೆಲರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಮೆಲ್ಲೆದೆ – ಮೆಲ್ಲಿತು + ಎದೆ = ಮೆಲ್ಲೆದೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಮೆಲ್ವಾತು – ಮೆಲ್ಲಿತು + ಮಾತು = ಮೆಲ್ವಾತು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಮೆಲ್ವಾಸು – ಮೆಲ್ಲಿತು + ಪಾಸು = ಮೆಲ್ವಾಸು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಮೆಲ್ನುಡಿ – ಮೆಲ್ಲಿತು + ನುಡಿ = ಮೆಲ್ನುಡಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಾರಿರುಳ್ – ಕರಿದು + ಇರುಳ್ = ಕಾರಿರುಳ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಾರೊಡಲ್ – ಕರಿದು + ಒಡಲ್ = ಕಾರೊಡಲ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಾರ್ಮೋಡ – ಕರಿದು + ಮೋಡ = ಕಾರ್ಮೋಡ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಾರಡವಿ – ಕರಿದು + ಅಡವಿ = ಕಾರಡವಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿ)
• ಕಮ್ಮಲರ್ – ಕಮ್ಮನೆ + ಮಲರ್ = ಕಮ್ಮಲರ್ (ಬಹುವ್ರೀಹಿ)
• ಕಮ್ಮೆಲರ್ – ಕಮ್ಮನೆ + ಎಲರ್ = ಕಮ್ಮೆಲರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಎಳವಳ್ಳಿ – ಎಳದು + ಬಳ್ಳಿ = ಎಳವಳ್ಳಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಎಳಗರು – ಎಳದು + ಕರು = ಎಳಗರು (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಎಳಗಾಳಿ – ಎಳದು + ಗಾಳಿ = ಎಳಗಾಳಿ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ನೀರ್ವೊನಲ್ – ನೀರಿನ + ಪೆÇನಲ್ = ನೀರ್ವೊನಲ್ (ಷ.ತ.ಸ.)
• ನೀರ್ವಾವು – ನೀರಿನ + ಪಾವು = ನೀರ್ವಾವು (ಷ.ತ.ಸ.)
• ನೀರ್ಗುಡಿ – ನೀರಂ + ಕುಡಿ = ನೀರ್ಗುಡಿ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಬೇರ್ವೆರಸಿ – ಬೇರಿನಿಂ + ಬೆರಸಿ = ಬೇರ್ವೆರಸಿ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ನೀರ್ಗೂಡಿ – ನೀರಿನಿಂ + ಕೂಡಿ = ನೀರ್ಗೂಡಿ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಬಳೆದೊಟ್ಟಂ – ಬಳೆಯಂ + ತೊಟ್ಟಂ = ಬಳೆದೊಟ್ಟಂ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಕೆಳೆಗೊಟ್ಟಂ – ಕೆಳೆಯಂ + ಕೊಟ್ಟಂ = ಕೆಳೆಗೊಟ್ಟಂ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಮರೆವೊಕ್ಕಂ – ಮರೆಯಂ + ಪೆÇಕ್ಕಂ = ಮರೆವೊಕ್ಕಂ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಪ್ರಿಯಂನುಡಿ – ಪ್ರಿಯಮಂ + ನುಡಿ = ಪ್ರಿಯಂನುಡಿ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ರಂಗಂಬೊಕ್ಕಂ – ರಂಗಮಂ + ಪೆÇಕ್ಕಂ = ರಂಗಂಬೊಕ್ಕಂ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಕಡಂಗೊಂಡಂ – ಕಡಮಂ + ಕೊಂಡಂ = ಕಡಂಗೊಂಡಂ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಬಳಪಂಗೊಳೆ – ಬಳಪಮಂ + ಕೊಳೆ = ಬಳಪಂಗೊಳೆ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ವಜ್ರಂಗೊಳೆ – ವಜ್ರಮಂ + ಕೊಳೆ = ವಜ್ರಂಗೊಳೆ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಚಕ್ರಂಗೊಳೆ – ಚಕ್ರಮಂ + ಕೊಳೆ = ಚಕ್ರಂಗೊಳೆ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಬಿಲ್ಗೊಳೆ – ಬಿಲ್ಲಂ + ಕೊಳೆ = ಬಿಲ್ಗೊಳೆ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಎರಳ್ಮಾತು – ಎರಡು + ಮಾತು = ಎರಳ್ಮಾತು (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಎರಳ್ತೆರ – ಎರಡು + ತೆರ = ಎರಳ್ತೆರ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಇರ್ವಾಳ್ – ಎರಡು + ಬಾಳ್ = ಇರ್ವಾಳ್ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಇರ್ವೆಂಡಿರ್ – ಎರಡು + ಪೆಂಡಿರ್ = ಇರ್ವೆಂಡಿರ್ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಇರ್ಕಟ್ಟು – ಎರಡು + ಕಟ್ಟು = ಇರ್ಕಟ್ಟು (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಇರ್ತಡಿ – ಎರಡು + ತಡಿ = ಇರ್ತಡಿ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಇರ್ತೆರ – ಎರಡು + ತೆರ = ಇರ್ತೆರ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಇತ್ತಂಡ – ಎರಡು + ತಂಡ = ಇತ್ತಂಡ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಇಕ್ರ್ಕೆಲ – ಎರಡು + ಕೆಲ = ಇಕ್ರ್ಕೆಲ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಇಮ್ಮಡಿ – ಎರಡು + ಮಡಿ = ಇಮ್ಮಡಿ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮೂವಾಳ್ – ಮೂರು + ಬಾಳ್ = ಮೂವಾಳ್ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮುಮ್ಮಡಿ – ಮೂರು + ಮಡಿ = ಮುಮ್ಮಡಿ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮೂವಡಿ – ಮೂರು + ಮಡಿ = ಮೂವಡಿ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ನಾಲ್ವಡಿ – ನಾಲ್ಕು + ಮಡಿ = ನಾಲ್ವಡಿ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಒರ್ನುಡಿ – ಒಂದು + ನುಡಿ = ಒರ್ನುಡಿ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಒರ್ಪಿಡಿ – ಒಂದು + ಪಿಡಿ = ಒರ್ಪಿಡಿ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಏವಂದಂ – ಏತರ್ಕೆ + ಬಂದಂ = ಏವಂದಂ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಏವೋದಂ – ಏತರ್ಕೆ + ಪೆÇೀದಂ = ಏವೋದಂ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಏವೇಳ್ವೆಂ – ಏನಂ + ಪೇಳ್ವೆಂ = ಏವೇಳ್ವೆಂ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಏಗೆಯ್ದಂ – ಏನಂ + ಗೈದಂ = ಏಗೈದಂ (ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ)
• ಕಿತ್ತಡಿ – ಕಿರಿದು + ಅಡಿ = ಕಿತ್ತಡಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಕುತ್ತಡಿ – ಕಿರಿದು + ಅಡಿ = ಕುತ್ತಡಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಕಿತ್ತೀಳೆ – ಕಿರಿದು + ಈಳೆ = ಕಿತ್ತೀಳೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕುತ್ತೆಸಳ್ – ಕಿರಿದು + ಎಸಳ್ = ಕುತ್ತೆಸಳ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಿತ್ತೆಸಳ್ – ಕಿರಿದು + ಎಸಳ್ = ಕಿತ್ತೆಸಳ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಪಂದೊಗಲ್ – ಪಚ್ಚನೆ + ತೊಗಲ್ = ಪಂದೊಗಲ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಪಂದಲೆ – ಪಚ್ಚನೆ + ತಲೆ = ಪಂದಲೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕಿಸುಗಣಗಿಲೆ – ಕೆಚ್ಚನೆ + ಕಣಗಿಲೆ = ಕಿಸುಗಣಗಿಲೆ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಪಂದಳಿರ್ – ಪಚ್ಚನೆ + ತಳಿರ್ = ಪಂದಳಿರ್ (ಕ.ಧಾ.ಸ.)
• ಕೂರಿಲಿ – ಕೂರ್ + ಇಲ್ಲದುದು = ಕೂರಿಲಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಪಲ್ಲಿಲಿ – ಪಲ್ + ಇಲ್ಲಿದುದು = ಪಲ್ಲಿಲಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಅಗಿಲಿಲಿ – ಅಗಿಲ್ + ಇಲ್ಲದುದು = ಅಗಿಲಿಲಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಮೀಂಗುಲಿ – ಮೀನಂ + ಕೊಲ್ಲುವವ = ಮೀಂಗುಲಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಅರಗುಲಿ – ಅರಮಂ + ಕೊಲ್ಲುವವ = ಅರಗುಲಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಬೆಳಗಲಿ – ಬೆಳಕು + ಇಲ್ಲದುದು = ಬೆಳಗಲಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ನಾಣಿಲಿ – ನಾಣ್ + ಇಲ್ಲದುದು = ನಾಣಿಲಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಕಡುಚಾಗಿ – ಕಡಿದು + ಜಾಗವುಳ್ಳವ = ಕಡುಚಾಗಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಕಡುರಾಗಿ – ಕಡಿದು + ರಾಗವುಳ್ಳವ = ಕಡುರಾಗಿ (ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ)
• ಮೂವಟ್ಟೆ – ಮೂರು + ಬಟ್ಟೆ = ಮೂವಟ್ಟೆ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮೂಲೋಕ – ಮೂರು + ಲೋಕ = ಮೂಲೋಕ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮುಕ್ಕೊಡೆ – ಮೂರು + ಕೊಡೆ = ಮುಕ್ಕೊಡೆ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮುಮ್ಮಾತು – ಮೂರು + ಮಾತು = ಮುಮ್ಮಾತು (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮುಚ್ಚೋಟು – ಮೂರು + ಚೋಟು = ಮುಚ್ಚೋಟು (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮೂಗೇಣ್ – ಮೂರು + ಗೇಣ್ = ಮೂಗೇಣ್ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮೂಗಾವುದಂ – ಮೂರು + ಗಾವುದಂ = ಮೂಗಾವುದಂ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮುಯ್ಯಡಿ – ಮೂರು + ಅಡಿ = ಮುಯ್ಯಡಿ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಐಗಂಡುಗ – ಐದು + ಕಂಡುಗ = ಐಗಂಡುಗ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ನಾಲ್ವೆರಲ್ – ನಾಲ್ಕು + ಬೆರಲ್ = ನಾಲ್ವೆರಲ್ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಆರುಮಡಿ – ಆರು + ಮಡಿ = ಆರುಮಡಿ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ನಟ್ಟಡವಿ – ಅಡವಿಯ + ನಡು = ನಟ್ಟಡವಿ (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ನಟ್ಟಿರುಳ್ – ಇರುಳಿನ + ನಡು = ನಟ್ಟಿರುಳ್ (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ನಡುವಗಲ್ – ಪಗಲಿನ + ನಡು = ನಡುವಗಲ್ (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ನಡುಮನೆ – ಮನೆಯ + ನಡು = ನಡುಮನೆ (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ನಡುಬೆನ್ನು – ಬೆನ್ನಿನ + ನಡು = ನಡುಬೆನ್ನು (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ಕುಡಿವುರ್ವು – ಪುರ್ಬಿನ + ಕುಡಿ = ಕುಡಿವುರ್ವು (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ತುದಿಮೂಗು – ಮೂಗಿನ + ತುದಿ = ತುದಿಮೂಗು (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ಮುಂದಲೆ – ತಲೆಯ + ಮುಂದು = ಮುಂದಲೆ (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ಹಿಂದಲೆ – ತಲೆಯ + ಹಿಂದು = ಹಿಂದಲೆ (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ಕಿಬ್ಬೊಟ್ಟೆ – ಹೊಟ್ಟೆಯ + ಕೆಳಗು = ಕಿಬ್ಬೊಟ್ಟೆ (ಅಂಶಿಸಮಾಸ)
• ಉಂಗುರಚಿನ್ನ – ಉಂಗುರಕ್ಕೆ + ಚಿನ್ನ = ಉಂಗುರಚಿನ್ನ (ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ)
• ತೇರ್ಮರ – ತೇರಿಗೆ + ಮರ = ತೇರ್ಮರ (ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ)
• ಪಕ್ಕಿಗೂಡು – ಪಕ್ಕಿಯ + ಗೂಡು = ಪಕ್ಕಿಗೂಡು (ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ)
• ಅನೆಮರಿ – ಆನೆಯ + ಮರಿ = ಅನೆಮರಿ (ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ)
• ಮರಗಾಲ್ – ಮರದ + ಕಾಲ್ = ಮರಗಾಲ್ (ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ)
• ಮರವಾಳ್ – ಮರದ + ಬಾಳ್ = ಮರವಾಳ್ (ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ)
• ಬೇಹುಚದುರ – ಬೇಹಿನಲ್ಲಿ + ಚದುರ = ಬೇಹುಚದುರ (ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ)
• ಎಣ್ದೆಸೆ – ಎಂಟು + ದೆಸೆ = ಎಣ್ದೆಸೆ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಮೂಲೋಕ – ಮೂರು + ಲೋಕ = ಮೂಲೋಕ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)
• ಐಗಾವುದ – ಐದು + ಗಾವುದ = ಐಗಾವುದ (ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ)

conclusion:

ಸಮಾಸ ಎರಡು ಅಥವಾ ಅನೇಕ ಪದಗಳು ಸೇರಿ ಒಂದು ಪದವಾಗುವಿಕೆ.

• ಉತ್ತರಪದಾರ್ಥ ಪ್ರಧಾನವಾದುದು ತತ್ಪುರುಷಸಮಾಸ.
• ವಿಶೇಷಣ ವಿಶೇಷಭಾವ ಸಂಬಂಧ-ಮತ್ತು ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಗಳುಳ್ಳದ್ದು
  ಕರ್ಮಧಾರಯಸಮಾಸ.
• ಸಂಖ್ಯಾಪೂರ್ವಪದವಾಗಿ ಉಳ್ಳದ್ದು ದ್ವಿಗುಸಮಾಸ.
• ಅಂಶಾಂಶಿಭಾವಸಂಬಂಧವುಳ್ಳದ್ದು ಅಂಶಿಸಮಾಸ.
• ಸರ್ವಪದಾರ್ಥ ಪ್ರಧಾನವಾದುದು ದ್ವಂದ್ವ.
• ಅನ್ಯಪದಾರ್ಥ ಪ್ರಧಾನವಾದದ್ದು ಬಹುವ್ರೀಹಿಸಮಾಸ.
• ಪೂರ್ವಪದ-ಸರ್ವನಾಮ ಅಥವಾ ಕೃದಂತಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದು ಉತ್ತರದ
  ನಾಮಪದದೊಡನೆ ಕೂಡಿ ಆಗುವ ಸಮಾಸ ಗಮಕ.
• ಪೂರ್ವಪದ ದ್ವಿತೀಯಾಂತವಾಗಿದ್ದು ಉತ್ತರದ ಕ್ರಿಯೊಡನೆ ಕೂಡಿ ಆಗುವ
  ಸಮಾಸ ಕ್ರಿಯಾಸಮಾಸ.
• ಅರಿಸಮಾಸ:- ಕನ್ನಡ ಪದಗಳೊಡನೆ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪದಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಸಮಾಸ
  ಮಾಡಬಾರದು. ಮಾಡಿದರೆ ಅರಿಸಮಾಸವೆನಿಸುವುದು.
  (i) ಪೂರ್ವಕವಿ ಪ್ರಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ದೋಷವಿಲ್ಲ.
  (ii) ಬಿರುದಾವಳಿ ಮೊದಲಾದವುಗಳಲ್ಲಿ ದೋಷವೆಣಿಸಬಾರದು.
  (iii) ಕ್ರಿಯಾ-ಗಮಕಸಮಾಸಗಳಲ್ಲಿ ದೋಷವಿಲ್ಲ.